MID-TERM EXAMINATION (2022-23) CLASS: 10 SUBJECT : SANSKRIT
No. of pages-15. (M)
MID-TERM EXAMINATION (2022-23)
CLASS: X
SUBJECT : SANSKRIT
Time Allowed: 3 hours
समय : होरात्रयम्
Maximum Marks: 80
अधिकतम अंक 80
सामान्यनिर्देशाः
• कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 18 प्रश्नाः सन्ति।
• उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः ।
• अस्मिन् प्रश्नपत्रे चत्वारो खण्डाः सन्ति।
• प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् अवश्यमेव लेखनीया।
• सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि ।
• प्रश्नाना निर्देशाः ध्यानेन अवश्य पठनीयाः।
प्रश्नपत्रस्वरूपम्
'क' खण्ड: अपठित-अवबोधनम् 10 अङ्काः
'ख' खण्ड: रचनात्मकं कार्यम् 15 अङ्काः
'ग' खण्ड: अनुप्रयुक्त व्याकरणम् 25 अड़का:
'घ' खण्ड: पठित-अवबोधनम्. 30 अड़का:
'क'- खण्ड:
(अपठितावबोधनम् ) (10 अङ्काः )
1. अधोलिखितं गद्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत- (10)
अथर्ववेदस्य एषा सूक्तिः अतिप्रसिद्धा माता भूमिः पुत्रोऽहं पृथिव्याः । एषा मातृभूमिः अस्माकं माता अस्ति। वयम् अन्न, जल, वस्त्र, धनं, मान, सकल जीवनम् अस्याः एव प्राप्नुमः । एषा आबाल्यकालात् जीवनपर्यन्तं अस्मान् पालयति रामायणकाव्ये रामः लक्ष्मण प्रति कथयति अपि स्वर्णमयी लड़का न मे लक्ष्मण रोचते। सर्वे जनाः स्वकीयां मातृभूमिं श्रद्धया वन्दन्ते । मातृभूमिरक्षार्थ अनेके वीराः स्वजीवनाहुति समर्पितवन्तः । तत्र सावरकर - चन्द्रशेखर - बिस्मिल भगतसिंह राजगुरु सुखदेवप्रभृतिभिः अनेके वीरा: स्वसुखवैभवं परित्यज्य मातृभूमिम् असेवन्त ।
अ. एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2=2)
(i) सर्वे जनाः कं श्रद्धया वन्दन्ते?
(ii) मातृभूमिरक्षार्थं अनेके वीराः कं समर्पितवन्त: ?
(iii) अनेके वीराः कं परित्यज्य मातृभूमिम् असेवन्त ?
आ. पूर्णवाक्येन लिखत (केवलं प्रश्नद्वयम् )
(i) अथर्ववेदस्य का सूक्ति: अतिप्रसिद्धा ?
(ii) अस्माकं माता का अस्ति?
(iii) रामायणकाव्ये रामः लक्ष्मणं प्रति किं कथयति ?
इ. अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्त शीर्षकं संस्कृतेन लिखत ।
ई. यथानिर्देशम् उत्तरत (केवलं प्रश्नत्रयम् ) 'रामः लक्ष्मणं प्रति कथयति' अत्र 'कथयति' क्रियायाः कर्तृपदं किम् ?(1x3=3)
(क) रामः (ख) लक्ष्मण (ग) कथयति
(ii) गद्यांशेऽस्मिन् 'त्यक्त्वा' पदस्य किं पर्यायपदं प्रयुक्तम् ? (क) वीक्ष्य (ख) परित्यज्य (ग) श्रद्धया
(iii) 'एषा आबाल्यकालात् जीवन.......,......' अत्र एषा इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ?
(क) मातृभूमये
(ख) जीवनाय
(ग) विद्यायै
(iv) 'एषा मातृभूमिः' अनयोः पदयोः किं विशेष्यपदम् ?
(क) एषा
(ख) माता
(ग) मातृभूमिः
'ख' खण्ड:
(रचनात्मकं कार्यम्) (15 अङ्काः )
2. अधोलिखित पत्र मञ्जूषापदसहायतया पूरयित्वा पुनः लिखत - (2x10= 5)
मञ्जूषाप्रदत्तशब्दैः विद्युत्कार्यालयं प्रति विद्युतः सम्यक् आपूर्तये लिखिते
प्रार्थनापत्रे रिक्तस्थानानि पूरयत -
प्रमुख अभियन्ता महोदय!
विद्युद्विभाग: विकासपुरी
देहली
विषय:- समुचितविद्युत् ... (ii)... प्रार्थनापत्रम्
सविनयं ....(iv)....यत् अस्माकं (v) परीक्षा अक्तूबरमासे प्रारप्स्यते, अद्यत्वे कानिचन .....(vi)..... एव अवशिष्टानि सन्ति । अस्माभिः स्वकीयम् ... (vii).....रात्रौ एव विधीयते, परं रात्रौ वारं वारं विद्युत् आपूर्ति: (viii)... भवति । कृपया रात्रौ विद्युत् आपूर्ति विधाय अस्माकं सहयोग विदधातु येन अस्माकं पठन (ix)... स्यात्। वयं भवतां कृते कृतज्ञाः भविष्यामः ।
...(x)....
भवतां आज्ञाकारी
XYZ
मञ्जूषा
मान्यवर; दिनानि; अवरुद्ध; धन्यवादा:; आपूर्तये; अध्ययनं; सुचारुरूपेण; मध्यावधि; सेवायाम; निवेद्यते
3. प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां सहायतया पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत- (1x5-5)
मञ्जूषा
बालिका, द्विचक्रिका, कुक्कुरः, चटका:, जना वृक्षाः, पादपाः बालकः, चालयन्ति, भ्रमन्ति, विहरन्ति, जले, स्थापयति, वर्तिका, आकाशे, मत्स्याः, क्रीडन्ति, कन्दुकेन, वृद्धी, तिष्ठतः, व्यायाम
अथवा
मज्जूषाप्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयम् अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत।
"संचारमाध्यमाः"
मज्जूषा
दूरभाष:, वार्ता, कुर्वन्ति, जनाः, मम, परस्परं, दूरस्थितेन, सह, गृहगमने, अक्षमा, एव, चलदूरवाण्या, मार्गदर्शक:, गूगलमाध्यमेन, सन्देशप्रेषणम्, ई-अध्ययनम्
4. अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य लिखत केवल वाक्यपञ्चकम् ( 1x5)
(i) विद्यालय के दोनों ओर घर हैं।
(a) There are houses on both sides of the school.
(ii) मैं पिताजी के साथ सब्जी लेने गया।
(b) I went to the market with my father.
(iii) उसने पाठ याद किया।
(c) He learnt the lesson.
(iv) तुम सब वृक्षारोपण करो।
(d) All of you do plantation.
(v) आज रविवार है।
(e) Today is Sunday.
(vi) वह गीता पढ़ता है।
(1) He reads the Geeta.
'ग' खण्ड:
(अनुप्रयुक्त-व्याकरणम्) (25 अङ्काः )
5. अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखांकितपदस्य सन्धिपदं सन्धिच्छेदपद वा कुरु (केवलं प्रश्नचतुष्टयम् ) (1x4=4)
(i) चलदनिशं कालायसचक्रम् ।
(ii) स्वान्नैव जनग्रसनम् ।
(ii) कश्चित्+अस्मिन् तपोवने।
(iv) कञ्चित् कालं नय।
(v) तूर्णं व्याघ्रमारी भयम्+करा
6. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां समास विग्रह वा प्रदत्तविकल्पेभ्यः चिनुत - (केवलं प्रश्नचतुष्टयम् ) (1x4=4)
(i) भक्ष्यं समलं धरातलम् ।
(क) समल सहितम्
(ख) मलेन सहितम्
(ग) मलानां सहितम्
(ii) कुसुमानाम् अवलिः समीरचालिता।
(क) कुसुमावलिः
(ख) कुसुमानावलिः
(ग) कुसुमानवलिः
(iii) गलबद्धशृगालकः ।
(क) गले बद्धः
(ख) गलात् बद्धः
(ग) गलम् बद्धः
(iv) मानवाय जीवनं कामये नो जीवन्मरणम्।
(क) मानवजीवनम्
(ख) जीवनमानवस्य
(ग) मानवजीवनाय
(v) सर्वत्र जलोपप्लवः सञ्जातः ।
(क) जलात् उपप्लवः
(ख) जलस्य उपप्लवः
(ग) जलम् उपप्लवः
7. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रकृति-प्रत्ययौ संयोज्य विभज्य वा उचितम्उत्तरं विकल्पेभ्यः चिनुत (केवलं प्रश्नचतुष्टयम् )(1x4-4)
(i) बुद्धिर्बलवती सदा
(क) बल+ तुमुन्
(ख) बल +मतुप्
(ग) बल+वतुप्
(ii) भारतजनताऽहम्।।
(क) जन+तल्
(ख) जन+ तुमुन्
(ग) जन-त्व
(iii) विद्वत्वम् नृत् च।
(क) विद्वान् तल्
(ख) विद्वत् +ठक्
(ग) विद्वत्-त्व
(iv) समाज + ठक् संरचना सुकरा स्यात् ।
(क) समाजिकी
(ख) सामाजिकी
(ग) समिजक:
(v) संसारे कस्यापि स्थायी अस्तित्वं नास्ति।
(क) अस्ति+फक्
(ख) अस्ति ठक्
(ग), अस्तित्व
8. वाच्यस्य नियमानुगुणम् उचितं विकल्पं चिनुत । (केवलं प्रश्नत्रयम्) पठ्यते ? (1x3-3)
(i) नकुल:- वंश! किं त्वया ______ पठेयते?
(क) गीताम्
(ख) गीता
(ग) गीतान्
(ii) वंश:- न, अहं तु स्वपाठ ______
(क) पठ्यते
(ख) पठामि
(ग) पठ्यसे
(iii) नकुल:- शोभनम् ! त्वं कदा गीतां ______?
(क) पठ्यते
(ख) पठ्ये
(ग) पठसि
(iv) वंश: ______ तु प्रातःकाले एव गीताश्लोकानाम् अभ्यासः क्रियते ।
(क) त्वम्
(ख) अहम्
(ग) मया
9 प्रदत्तेभ्यः विकल्पेभ्यः समुचितं कालबोधकशब्दं चिनुत - (केवलं प्रश्नचतुष्टयम् (1x4-4)
(i) सुनीता प्रातः ( 6:15) ______ योगासनं करोति।
(ii) अहं मध्याह्ने (12:30) ______ भोजनं करोमि।
(iii) नमनस्य पितामही (1:45) ______ शयनं करोति ।
(iv) सायं (5:00) ______ सुमनः संगीतकक्षायै गच्छति।
(v) सुजाता सायं ( 5:30) ______ खेलना गच्छति।
10 मञ्जूषायां प्रदत्तैः उचितैः अव्ययपदैः अधोलिखितवाक्येषु रिक्तस्थानानि पूरयत- (केवलं प्रश्नत्रयम् ) (1x3=3)
(i) ______ अवकाशः भविष्यति ।
(ii) त्वम् ______ पठिष्यसि ?
(iii) ______ त्वं मां मुक्त्वा यासि तदा वेलाप्यवेला स्यात्
(iv) भ्रमति ______ वक्रम्।
मञ्जूषा
कदा, श्वः, सदा, यदि
11. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदम् अशुद्धम् अस्ति। शुद्धपदं विकल्पेभ्यः चिनुत (केवलं प्रश्नत्रयम् ) (1x3=3)
(i) सः भोजनं कुरु
(क) ते
(ख) अहम्
(ग) त्वम्
(ii) ते उद्याने क्रीडतः ।
(क) क्रीडसि
(ख) क्रीडन्ति
(ग) क्रीडामि
(iii) माता वस्त्राणि क्षालयन्ति ।
(क) क्षालयति
(ख) क्षालयतः
(ग) क्षालयसि
(iv) छात्राः धावनप्रतियोगितायां धावतः ।
(क) धावति
(ख) धावन्ति
(ग) धावथः
'ध'-खण्ड:
(पठित-अवबोधनम् ) (30 अङ्काः )
12. अधोलिखितं गद्याशं पठित्वा प्रवत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत-
" बहूनि अपत्यानि में सन्तीति सत्यम् । तथाप्यहमेतस्मिन् पुत्रे हि अयमन्येभ्यो दुर्बलः । सर्वेष्वपत्येषु जननी तुल्यवत्सला एव तथापि दुर्बले मुले मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव" इति। सुरभिवचनं श्रुत्वा भृशं विस्मितस्याण्डलस्यापि हृदयमद्रवत्। स च तामेवमसान्त्वयत्-"गच्छ वत्से सर्व भद्रं जायेत" अचिरादेव चण्डवातेन मेघरवैश्च सह प्रवर्षः समजायत। | लोकानां पश्यताम् एव सर्वत्र जलोपप्लवः सञ्जातः। कृषकः हर्षातिरेकेण कर्षणविमुखः सन् वृषभौ नीत्वा गृहमगात्।
अ. एकपदेन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2=1)
(i) सर्वेष्वपत्येषु का तुल्यवत्सला एव?
(ii) कस्मिन् सुते मातुः अभ्यधिका कृपा सहजैव ?
(iii) कानि मे बहूनि सन्तीति सत्यम् ?
आ. पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवल प्रश्नद्वयम् ) (1x2=2)
(i) अचिरादेव चण्डवातेन मेघरवैश्च सह कः समजायत ?
(ii) क: हर्षातिरेकेण कर्षणविमुखः सन् वृषभौ नीत्वा गृहमगात् ?
(iii) सुरभिवचनं श्रुत्वा कस्य हृदयमद्रवत्?
इ. यथानिर्देशम् उत्तरत (केवल प्रश्नद्वयम् ) (1x2=2)
(i) 'बहूनि अपत्यानि' अनयोः पदयोः किं विशेषणपदम् ?
(ii) 'वृष्टिः' कृते कि समानार्थकपदं गद्यांशे प्रयुक्तम् ?
(iii) 'सबल' इत्यस्य कि विलोमपदं गद्यांशे प्रयुक्तम् ?
13. अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत - (5)
मृगा मृगैः सङ्गमनुव्रजन्ति, गावश्च गोभिः तुरगास्तुरङ्गैः । मूर्खाश्च मूर्खे: सुधियः सुधीभिः समान- शील-व्यसनेषु सख्यम् ।।
अ. एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2-1)
(i) मृगा कैः सह सङ्गम् अनुव्रजन्ति ?
(ii) गाव: कैः सह सङ्गम् अनुव्रजन्ति ?
(iii) मूर्ख सह के सरगम अनुब्रजन्ति?
आ पूर्णवाक्येन उत्तरत (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2-2)
(i) केषु परस्पर सख्यं भवति ?
(ii) सुधीभिः सह के सङ्गम् अनुक्रजन्ति ?
(iii) तुरगा के सङ्गमनुव्रजन्ति?
इ. यथानिर्देशम् उत्तरत (केवल प्रश्नद्वयम् ) (1x2=2)
(i) बुद्धिमन्तः' इत्यस्य किं विलोपदं गद्याशे प्रयुक्तम् ?
(ii) 'मित्रता' कृते कि पर्यायपदं गद्यांशे प्रयुक्तम्?
(iii) 'अनुव्रजन्ति' क्रियायाः किं कर्तृपद द्या प्रयुक्तम् ?
14. अधोलिखितं नाट्यांश पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत (5)
रामः अहमत्रभवतो: जनक नाम वेदितुमिच्छामि ।
लवः न हि जानाम्यस्य नामधेयम्। न कश्चिदस्मिन्
तपोवने तस्य नाम व्यवहरति ।
राम: अहो माहात्म्यम्।
कुश: जानाम्यहं तस्य नामधेयम्।
रामः कथ्यताम्।
कुश: निरनुक्रोशो नाम.......
राम: वयस्य, अपूर्व खलु नामधेयम् ।
विदूषक: (विचिन्त्य) एवं तावत् पृच्छामि। निरनुक्रोश इति
क एवं भणति ?
कुश: अम्बा।
विदूषक: कि कृपिता एवं भगति उत प्रकृतिस्था
कुश: यह्यावयोर्बालभावजनितं किञ्चिदविनयं पश्यति
तदा एवम् अधिक्षिपति निरनुक्रोशस्य पूर्वमा
चापलम् इति। |
अ. एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2=1)
(i) कः जनकं नाम दिन्छ?
(ii) कश्चित् तस्य जनकस्य नाम कुत्र न व्यवहरति?
(iii) निरनुक्रोश इति क एवं भगति ?
आ. पूर्णवाक्येन उत्तरत (केवलं प्रश्नद्वयम् )क(1x2=2)
(i) यदि अम्बा लवकुशयोर्बालभावजनितं किञ्चिदविनयं पश्यति तदा कि कथयति ?
(ii) 'जानाम्यहं तस्य नामधेयम्' इति कः वदति ?
(iii) अम्बा कीदृशं अविनय पश्यति?
इ. यथानिर्देशम् उत्तरत - (केवलं प्रश्नद्वयम् ) (1x2-2)
(i) 'अस्मिन् तपोवने' अनयोः पदयो कि विशेष्यपदम्?
(ii) 'वदताम्' क्रियायाः कृते किं समानार्थकपदं गद्यांशे प्रयुक्तम् ?
(iii) 'अपूर्वं खलु नामधेयम्' अत्र किं अव्ययपदं प्रयुक्तम् अस्ति ?
15. रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत (केवलं प्रश्नचतुष्टयम्) (1x4-4)
(i) त्वं मानुषात् बिभेषि ?
(ii) सुरभे: इमाम् अवस्थां दृष्ट्वा सुराधिपः ताम् अपृच्छत्।
(iii) ऋषभ: हलमूवा गन्तुमशक्तः क्षेत्रे पपात ।
(iv) अपि कुमारयोः अनयोरस्माकं च सर्वथा समरूपः कुटुम्बवृतान्तः।
(v) महानगरेषु वाहनानाम् अनन्ताः पङ्क्तयः धावन्ति ।
16. मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा अधोलिखितश्लोकस्य अन्वयं पूरयत (1x4=4)
गुणी गुणं वेत्ति न वेत्ति निर्गुणो बली बलं वेत्ति न वेति निर्बलः ।
पिको वसन्तस्य गुणं न वायसः करी च सिंहस्य बलं न मूषकः ॥
अन्वयः - गुणी _______(i) _______ वेत्ति निर्गुण: न वेत्ति बली _______(ii) _______ वेत्ति निर्बल: न वेत्ति । _______(ii) _______ गुणं पिक: (वेत्ति) वायसः न _______(iv)_______ बल करी (वेत्ति) न च मूषकः ( वेत्ति )।
मञ्जूषा
गुण, वसन्तस्य, सिंहस्य, बल
अथवा
मज्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्य भावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत - (1x4-4)
निमित्तमुद्दिश्य हि यः प्रकुप्यति ध्रुवं स तस्यापगमे प्रसीदति ।
अकारणद्वेषि मनस्तु यस्य वै कथं जनस्तं परितोषयिष्यति।
अन्वयः - यः निमित्तम् उद्दिश्य _____(i)_____ सः तस्य (निमित्तस्य) अपगमे ..(ii)..... प्रसीदति । यस्य मनः _____(iii)_____ (अस्ति) जनः तं कथं ..... (iv).....|
मञ्जूषा
परितोषयिष्यति, अकारणद्वेषि, ध्रुवं प्रकुप्यति
17. अधोलिखित कथा समुचितक्रमेण लिखत (x8-4)
(i) तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता ।
(ii) कश्चित् धूर्त: शृगालः हसन् अवदत् । ॥
(iii) त्वं मानुषादपि विभेषि
(iv) व्याघ्र: भयाकुलचित्तो नष्टः ।
(v) भवान् कुतः भयात् पलायित: ?
(vi) अयमेकस्तावद् एवं विभज्य भुज्यताम् ।
(vii) कथम् एकैकशः व्याघ्रभक्षणाय कलहं कुरुथः?
(viii) बुद्धिमती व्याघ्राद् भयात् पुनरपि मुक्ताऽभवत्।
18. अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानां प्रसंगानुकूलम् उचितार्थं चिनुत (केवलं प्रश्नत्रयम्) -(1x3-3)
(i) अत्र जीवितं दुर्वहं जातं प्रकृतिरेव शरणम्।
(क) कठिन
(ख) वाहन
(ग) सुखं
(ii) तस्य भार्या बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेतापितृगृह प्रति चलिता।
(क) पतिः
(ख) भगिनी
(ग) पत्नी
(iii) मा निजगले बद्ध्वा सत्वरम् चल।
(क) सत्त्वं
(ख) शीघ्र
(ग) आहार:
(iv) अस्माकं वंशस्य कर्त्ता सहस्रदीधितिः ।
(क) रामः
(ख) चन्द्रः
(ग) सूर्य:
Comments
Post a Comment